"Je moet die verhalen niet letterlijk nemen", wordt regelmatig gezegd als religieuzen kritiek krijgen op de religieuze verhalen. Waarom zeggen deze religieuze mensen dat niet tegen andere religieuze mensen, die deze verhalen wel letterlijk nemen? Ik ken namelijk geen atheïst die de bijbel letterlijk neemt. Als atheïst zie je de bijbel voor wat het is, een bundeling met verhalen. Verhalen die vergelijkbaar zijn, met verhalen over kabouters of Harry Potter, alleen zijn de religieuze verhalen een stuk meer bizar. Dus nee, atheïsten nemen de religieuze verhalen niet letterlijk. En toch werkt het vaak, als een religieuze persoon dit roept.
Wat gebeurt er als een religieuze roept: "Je moet die verhalen niet letterlijk nemen"
- Beschuldigen van de atheïst dat deze de verhalen letterlijk neemt
- Verwarring zaaien over wat men wel of niet letterlijk neemt
- Vrijheid creëren om door een andere interpretatie de kritiek te proberen vermijden
Het beschuldigen van de atheïst dat deze de verhalen letterlijk neemt, is vaak al afdoende. Daarmee is voor de gelovige de kous vaak al afgedaan. De atheïst wordt neergezet als iemand met autistische neigingen, die het allemaal niet begrijpt. Er wordt echter voorbijgegaan aan het feit dat atheïsten de religieuze boeken als een verhaal zien, en dus nooit echt letterlijk nemen. Wat religieuzen met deze uitlating feitelijk toegeven is: ja, als je dit letterlijk neemt, dan is het eigenlijk wel een raar verhaal, dat nooit werkelijk gebeurd kan zijn. Waarom men zich dan niet afvraagt waarom juist zulke bizarre verhalen gebruikt worden om een achterliggende bedoeling duidelijk te maken, is mij een raadsel. Ook gaat men eigenlijk nooit echt in op wat de achterliggende bedoeling dan wel is.
Men zaait ook verwarring over welke verhalen men nu wel of niet letterlijk neemt. Soms wordt het 'niet letterlijk nemen' ook slechts over een onderdeel van het verhaal gebruikt. Zo is voor de ene religieuze het scheppingsverhaal letterlijk zo gebeurt, voor een ander, die toch moeite heeft om sommige kritiek van zich af te schuiven, is het letterlijk zo gebeurt, maar moeten bijvoorbeeld de 6 dagen niet als letterlijke dagen worden genomen, maar zou dat een andere tijdseenheid kunnen zijn. Bij weer anderen moet het hele verhaal niet letterlijk worden genomen.
Naarmate men meer in het nauw komt met het verhaal, moet er meer niet letterlijk genomen worden. Om de verwarring groter te maken, en religieuzen hebben dat zelf niet altijd door, gebruikt men zelf de verhalen vaak wel letterlijk. Nee, de schepping moet niet letterlijk worden genomen, maar als men het heeft waarom er kwaad in de wereld is, terwijl de god een goede god zou zijn, dan komt dat door de zondige mens, die uit het paradijs is gezet. Dan lijkt men het verhaal opeens weer redelijk letterlijk te nemen. Als je het verhaal niet letterlijk neemt, wat heeft de mens dan gedaan, dat er zoveel ellende in de wereld is? Het enige dat uit het niet letterlijke verhaal gehaald kan worden, is: het is de schuld van de mens. Waarom het de schuld is van de mens, en waarom wij deze ellende verdienen, wordt daarmee niet duidelijk.
Door het niet letterlijk nemen, heeft men de vrijheid om de verhaallijn zo te interpreteren dat kritiek lijkt te worden afgebogen. Zo zijn 6 dagen opeens niet meer 6 dagen, maar kan dit wel of niet een andere tijdsspanne zijn. Vaak laat men het ook een beetje in het midden. Hoe vager men het houdt, hoe beter de kritiek er af lijkt te glijden. Ook laat dat de vrijheid over, om te blijven schuiven mocht er nog steeds kritiek zijn. Gewoon door blijven schuiven, tot die atheïsten de discussie zat zijn... ;-)
Als we de verhalen niet letterlijk moeten nemen, waarom nemen zoveel gelovigen de verhalen dan wel letterlijk? En waarom verschillen de meningen zoveel over welke verhalen letterlijk genomen moeten worden, en welke niet? Is Jezus letterlijk een persoon, die letterlijk water in wijn heeft veranderd, letterlijk over water heeft gelopen, letterlijk is gekruisigd, letterlijk is opgestaan uit de dood, etc? De meeste christelijk religieuzen nemen deze verhalen toch echt wel letterlijk. Hoe is er onderscheid te maken, tussen wat wel en niet letterlijk genomen moet worden? Vroeger nam men de hele bijbel als letterlijk aan, maar omdat steeds meer duidelijk is over hoe de echte wereld werkt, zijn er steeds meer delen die 'niet letterlijk' genomen moeten worden. Het criteria lijkt dan ook te zijn: als het te moeilijk wordt om het letterlijke verhaal te verdedigen, roep dan 'je moet het niet letterlijk nemen'.
De ene roept bij Genesis, 'dat geloof ik' en blijft het letterlijk nemen, de andere roept 'dat geloof ik' bij het verhaal van Jezus. 'Dat geloof ik', is een discussie stopper, want daar kunnen geen feiten tegenop, die worden gewoon genegeerd, die wil men niet horen. Echter, als men het zelf eigenlijk ook niet meer gelooft, dan wordt het "je moet het niet letterlijk nemen".
Laten we eens kijken naar een verhaal, Sodom en Gomorra. Letterlijk of niet, het is een bizar verhaal. Vele mensen nemen het letterlijk, en men zoekt nog steeds naar de locatie van die steden. Maar wat als je het niet letterlijk neemt, waarom zou iemand z'n dochters aanbieden om verkracht te worden? Dat is vooral zeggen dat je alles moet willen opofferen voor god. Oke, maar waarom moet dat met zo'n ziek verhaal, 'dochters aanbieden voor verkrachting', verteld worden? Dan is de schrijver toch niet helemaal goed bij z'n hoofd!
Alle mannen willen de engelen verkrachten, maar dan blijkt dat dit niet klopt, want de toekomstige echtgenoten van de dochters, die blijken er niet bij te zijn geweest. Maar goed, alle mannen, moeten we niet letterlijk nemen. Maar was er niet juist een deal met die god, met als onderliggende gedachte, dat god wel heel goed is omdat deze bereid is om eerder af te zien van de massamoord. Hoe serieus moeten we zo'n deal nemen, als we 'alle mannen' niet letterlijk moeten nemen. We kunnen het niet eens letterlijk nemen, omdat het verhaal zichzelf duidelijk tegenspreekt. God wordt dus als 'mild' weggeschreven in het verhaal, zonder dat daar werkelijk iets achter zit, want die deal met god kunnen we niet letterlijk nemen.
Dat de toekomstige echtgenoten, het verhaal van Lot niet geloofde en niet mee wouden gaan uit de stad, daar kan je wel een achterliggende gedachte zien. Hoe vreemd het verhaal ook klinkt, als iemand iets over god verteld, kan je het maar beter geloven, anders kan je het wel eens met de dood bekopen. Dus eigenlijk is het een soort van dreigement. Iets wat in de religieuze boeken vaak terugkomt, en de reden waarom god zo boos en gewelddadig is. Je moet vooral bang zijn voor die god, en blindelings gehoorzamen, hoe gek het ook klinkt. Eigenlijk het bekende verhaal uit de religieuze boeken.
Dat die god in het verhaal dus ook de vrouwen en kinderen vermoordde, terwijl het 'alle mannen' waren die de aanleiding vormde, maar eigenlijk toch niet alle mannen, daar wordt eigenlijk niet bij stilgestaan. Zoals vele gelovige vaak doen, moet je dit niet letterlijk nemen, en moet je dit vooral uit het verhaal wegdenken. Knip het meest waanzinnige uit de religieuze boeken, om zo de spanning die ontstaat, als je hier wel naar kijkt, weg te nemen. Vrouwen en kinderen tellen niet mee voor die 10 personen uit de deal met god, die Abraham had gemaakt. Was het hier, alleen mannen tellen mee? En als er al twee mannen naast Lot waren, die de engelen niet wouden verkrachten, dan zouden er ook wel meer geweest kunnen zijn? Ja, je moet het natuurlijk niet letterlijk nemen...
En 'natuurlijk' is het de vrouw, die gods beveel niet opvolgt om niet terug te kijken hoe Sodom vernietigd wordt. Heeft dat een onderliggende betekenis? Het niet opvolgen van zo'n instructie, wordt met de dood bekocht, Lot's vrouw veranderd in een zoutpilaar... Ik kan begrijpen dat men dit niet letterlijk wil nemen, dat is zoiets als een trol die in steen veranderd als die door de zon beschenen wordt. Ach ja, het achterliggende verhaal is duidelijk, gehoorzaam god, anders moet je het met de dood bekopen. Dat deze doodstraf, voor zoiets lulligs is als kijken naar de vernietiging van Sodom, dat doet er natuurlijk even niet toe. Je moet het natuurlijk niet letterlijk nemen.
Dan als klap op de vuurpijl, voeren de dochters van Lot hem dronken, omdat er geen mannen meer zijn, en ze toch kinderen moeten baren. De dochters plegen dan incest met hun vader, en worden zo zwanger. Wat voegt dat toe aan het verhaal, dat we maar vooral niet te letterlijk moeten nemen? In ieder geval kunnen we zien hoe ziek de schrijver van zo'n verhaal is, om zoiets te verzinnen. Ten tweede, zou je er uit kunnen halen dat vrouwen kinderen moeten baren, en dat vrouwen slecht zijn, of iets dergelijks. Eigenlijk is het gewoon te bizar voor woorden dat het verhaal zo eindigt. Zelfs als je dit niet letterlijk neemt, valt hier weinig zinnigs van te maken.
In een goddelijk boek, waarin het verhaal mogelijk niet letterlijk genomen moet worden, is het toch te bizar voor woorden dat dergelijke nonsense wordt gebruikt om te proberen een punt te maken. Zowel letterlijk als niet letterlijk genomen is het verhaal gewoonweg gestoord.
Uiteindelijk betekent "Je moet het niet letterlijk nemen" gewoon: je moet er niet over nadenken. Want stel je voor dat je er over na gaat denken, dan zie je wat voor onzin het allemaal is. En dat het gestoorde verhalen blijven, zeker ook om daarmee een 'achterliggende bedoeling' duidelijk te maken. En die achterliggende bedoeling, wat die dan ook mag zijn, de meest duidelijke daarvan is 'gehoorzaam god, hoe onzinnig het ook lijkt, denk er niet zelf over na', en dat is een achterlijke gedachte, want hoe weet je wie er nu wel of niet achter zit, als je er niet over nadenkt? Niet nadenken is wel het stomste wat je kan doen, maar dat is wel wat er gebeurt met religie. Men heeft aangeleerd om er niet over na te denken. De achterliggende verhalen zijn duidelijk, dat men er vooral niet over na moet denken, niet moet twijfelen en blindelings moet gehoorzamen.
De Osdorp Posse heeft een nummer gemaakt genaamd: Godvoordomme. Hoewel ik het nummer wel kan waarderen, ben ik het niet eens met het idee dat alleen domme mensen geloven in een god. Het hele religieuze denkbeeld wordt zo gevormd, dat mensen hun verstand uitschakelen wanneer het om religie gaat. Wanneer het om religie gaat wordt het kritisch denken kortgesloten. Hoewel religieuzen vaak wel in staat zijn om op andere gebieden kritisch te denken. Religie is vaak van jongs af aan ingegoten, op het moment dat kinderen nog alles van de opvoeders overnemen. De verhalen zijn ook duidelijk, denk niet zelf na, twijfel niet en gehoorzaam god. Dit is vaak moeilijk te boven te komen, of je nu wel of niet 'intelligent' bent. Ik probeer hier mensen te laten nadenken over hun religie, en hoop dat een gelovige lezer er ook eens over na gaat denken of het allemaal wel klopt.
Ik hoop ook dat ik heb laten zien dat 'Je moet het niet letterlijk nemen' een onzinnig uitspraak is. Atheïsten nemen religieuze teksten niet letterlijk, maar laten zien wat voor een vreemde verhalen het eigenlijk zijn. Het roepen van 'Je moet het niet letterlijk nemen' dient er alleen voor, om degene die dat roepen, er niet verder over na te hoeven laten denken. Want als je er wel verder over nadenkt, dan zie je dat, of je die verhalen nu wel of niet letterlijk neemt, het nogal vreemde verhalen zijn. Om met zo'n verhaal iets 'niet letterlijks' duidelijk te maken, daar zou je toch van verwachten dat men daar in een goddelijk boek toch wel wat betere, minder bizarre, verhalen voor had kunnen bedenken.